Er dreigt een kloof tussen de nationale klimaatplannen en onze Europese doelstellingen voor 2030. De plannen bevatten bovendien een opmerkelijke leemte: actie op vlak van de sociale en financiële transitie ontbreekt. Toch nemen een aantal lidstaten het voortouw.
Deze week publiceerde de Europese Commissie haar evaluatie van de ‘voorlopige’ Nationale Energie- en Klimaatplannen (NEKPs). Althans: van de 21 landen die de deadline haalden. Een evaluatie van het laattijdig ingediende Belgische plan volgt pas later.
De conclusies zijn onrustbarend. Alle landen kwamen met nieuw beleid, en de curves op vlak van onder meer decarbonisatie, hernieuwbare energie en energiebesparingen krullen naar omhoog. Maar er blijft een belangrijke kloof met de doelstellingen voor 2030.
Zonder bijsturing (en bij een volledige implementatie van de geplande maatregelen) landt de EU in 2030 op een broeikasgasreductie van 51%. Dat is 4 procentpunt lager dan de doelstelling, en een belangrijke handicap richting klimaatneutraliteit na 2040. Een gelijkaardig beeld doemt op bij de cijfers inzake energiebesparingen en hernieuwbare energie.
Financiële leemte
Bijzonder opvallend is het gebrek aan aandacht voor de sociale, economische en financiële dimensie van de klimaatplannen. Dat is nogal paradoxaal: de kopzorgen op vlak van sociale draagkracht en kostprijs zijn terecht, maar worden ook gretig gebruikt om bijkomende actie aan te vallen. Blijkbaar worden ze desondanks zelden vertaald naar planning of actie.
Zo zijn er amper duidelijke indicatoren of doelstellingen op vlak van energiearmoede. Meer algemeen laten de lidstaten na om het financiële plaatje goed in kaart te brengen. Zijn we de investeringskloof voor de Green Deal, die volgens de Commissie €600 miljard aan bijkomende jaarlijkse investeringen vergt, aan het dichten? De meeste huidige klimaatplannen blijven het antwoord schuldig. Idem dito bij de uitfasering van fossiele subsidies. Dat staat overal wel min of meer op de agenda, maar echte uitfaseringstrajecten ontbreken.
Het Belgische plan vertoont dezelfde leemtes. Dat kaartte Reset.Vlaanderen vorige week opnieuw aan in haar ‘just transition scan’.
Drie conclusies dringen zich op. Ten eerste: de lidstaten moeten hun krokodillentranen inruilen voor een grondige, planmatige aanpak van de sociaaleconomische en financiële dimensie van deze transitie. De FRDO bood deze week nog wat inspiratie tijdens haar conferentie over green budgeting. Ten tweede: de Europese begrotingsregels moeten hiervoor ook de nodige fiscale ademruimte (en aansporing) bieden. Ten derde: bijkomende Europese financiering, en een EU-wijde aanpak van de economische bottlenecks, is onvermijdelijk. De Europese Rekenkamer kwam ook al tot deze slotsom.
Niet enkel somber
Een derde vaststelling is meer hoopgevend. Verschillende lidstaten nemen wel degelijk een voortrekkersrol op. Zij tonen hoe het anders kan.
Een kleine greep. Onder andere Spanje, Zweden en Portugal halen volgens de huidige projecties wel degelijk hun CO2-reductiedoelstellingen. Denemarken schat dan weer dat het in 2030 maar liefst aan 117% hernieuwbare elektriciteit zal zitten. Maar ook Spanje, Italië en Luxemburg halen, of hollen voorbij, hun Europese mikpunt. Benieuwd aan welke prijs zij (ons) straks hun overschotten verkopen. Frankrijk en Italië hebben ambitieuze plannen op vlak van energiebesparingen, Denemarken, Spanje, Nederland en Duitsland krijgen een pluim voor hun projecten rond vernatting en de herstelling van veenlanden. Estland, Portugal, Slowakije, Denemarken en Spanje maken dan weer werk van sectorale actieplannen op vlak van skills en herscholing, Griekenland, Luxemburg en Nederland hertekenden hun langetermijnstrategie in de gebouwensector. En wat de financieringskloof betreft: ook hier werd er wel degelijk werk van gemaakt in negen landen, gaande van Roemenië tot Frankrijk en Nederland.
Jammer genoeg compenseren die inspanningen het gebrek aan plannen of vooruitgang in andere lidstaten onvoldoende. Met nog zeven jaar te gaan, en tal van andere indicatoren van de Europese Green Deal op rood (getuige het recente rapport van het Europees Milieuagentschap), is dat een bittere pil.
Toch weten onze beleidsmakers waar te kijken. Een aantal landen, waaronder Denemarken, de Baltische staten, Portugal, Nederland en Spanje, delen opvallend vaak in de pluimen van de Commissie. België zal voorlopig niet in dat lijstje belanden. Maar er volgt nog een herkansing in juni 2024.
Een kerstwens dus: moge onze beleidsmakers in 2024 het gebrekkige Belgische plan hertimmeren. Aangevuurd door de Klimaatzaak, geïnspireerd door de lichtende voorbeelden van Sevilla tot Tallinn.
