De Vlaamse regering onderhandelt deze week met drie landbouworganisaties over oplossingen voor de dagenlang geuite grieven en frustraties van de landbouwers. Rond deze onderhandelingstafel circuleert inmiddels een nota met mogelijke kortetermijnmaatregelen en enkele langetermijnmaatregelen schetst. Bond Beter Leefmilieu (BBL) en Natuurpunt geven vanochtend de onderhandelingsnota vrij en wijzen op de grote juridische risico’s voor de landbouwsector en de Vlaamse overheid zelf.
De kortetermijnacties drijven Vlaanderen verder richting het juridisch moeras. In plaats van meer rechtszekerheid te krijgen, riskeren zowel landbouwers als andere sectoren een hoogst onzekere situatie. In plaats van goed bestuur krijgen we een overheid die tegen boetes en veroordelingen zal aanlopen met alle gevolgen van dien voor de belastingbetaler. En ook op de lange termijn bieden de voorliggende maatregelen geen toekomstperspectief voor de landbouwsector.
De laatste versie onderhandelingsnota die BBL en Natuurpunt vandaag vrijgeven, geeft de volgende niet-limitatieve lijst van maatregelen weer. We stellen er telkens de juridische gevolgen tegenover.
Samengevat gaat het over het risico op een vergunningenstop in meerdere sectoren, en over juridische veroordelingen op zowel Europees als Vlaams niveau die kunnen leiden tot boetes en dwangsommen. Financiële gevolgen die elke belastingbetaler in Vlaanderen grondig zal voelen indien op vandaag het roer van de Vlaamse regering niet grondig wordt omgegooid richting structureel integrale en effectieve beleidskeuzes.
Betere bescherming van landbouwgrond
- Voorzien in de onderhandeling:
- Werkgroep met stakeholders moet tegen 1 juli een advies formuleren over hoe de taakstellingen in het beleid rond ruimtelijke ordening best verdeeld worden. Hierbij bespreekt men ook de zonevreemde functiewijzigingen.
- In herbevestigd agrarisch gebied koopt de overheid geen gronden meer aan.
- In agrarisch gebied koopt de overheid eveneens geen gronden meer aan mits functionele uitzonderingen (waterbeheersing, speciale beschermingszones, of voor de grondenbank voor landbouwers)
- Ingeschatte juridische risico’s:
- Dit plaatst Vlaams beleid op losse schroeven:
- de processen die via brede inspraak ruimtelijke ordeningsbeslissingen bepalen zijn bepaald en lopen. Hierop een stop zetten gaat uit van een stand-still in Vlaanderen op vlak van ruimtelijke noden, quod non (wonen, industrie, infrastructuur, …)
- Dit plaatst Vlaams beleid op losse schroeven:
- de deadline van het natuurdecreet voor het realiseren van 125000 ha Vlaams Ecologisch Netwerk gebied bijvoorbeeld, is nu al overschreden. De verdere aanduiding on hold zetten vergroot de aanvechtbaarheid van het beleid.
- Er is een grondwettelijk recht op de bescherming van een gezond leefmilieu inclusief een stand-still-bepaling. Artikel 23 laat géén terugschroeven van de bescherming toe.
- Besluit: economische rechtszekerheid neemt toe en de ingreep is grondwettelijk aanvechtbaar
Toegang tot water
- Voorzien in de onderhandeling:
- De Vlaamse regering zal waterbekkens helpen creëren bij landbouwers
- Daarnaast zal watercaptatie gefaciliteerd worden
- De Vlaamse regering overweegt om makkelijker waterwinningen te vergunnen
- Ingeschatte juridische risico’s:
- Waterbekkens faciliteren die de uitbreiding van op heden sterk watervervuilende teelten boosten is niet verstandig: de deadline van de Kaderrichtlijn water die vraagt om alle waterlopen tegen 2027 zuiver te krijgen nadert met rasse schreden. Er zijn beslissingen nodig die de landbouw sterker, niet minder in deze richting stuwen. Niet voldoen betekent hypothekeren van de vergunningverlening want het verslechteringsverbod uit de Kaderrichtlijn water speelt vandaag al een belangrijke rol. Niet voldoen aan de deadline betekent dat Vlaanderen vatbaar wordt voor een Europese veroordeling en boetes terzake en dat de belastingbetaler de dupe is.
- Watercaptatie sterk faciliteren zonder de gevolgen voor natuur mee te nemen verzaakt aan het grondwettelijk recht op de bescherming van een gezond leefmilieu inclusief een stand-still bepaling. Artikel 23 laat géén terugschroeven van de bescherming toe.
- De instandhoudingsdoelstellingen vragen om een stopzetting van de achteruitgang van habitats. Het is evident dat een watertekort creëren daartoe uit den boze is. Hetzelfde geldt met de Europese Habitatrichtlijn als met de Kaderrichtlijn water: niet voldoen betekent risico op veroordeling van Vlaanderen, boetes en hun gevolgen.
Mestactieplan 7
- Voorzien in de onderhandeling:
- Opnieuw OMAP overleg
- Discussiepunt rond Vlaams Ecologisch Netwerk en de bescherming ervan via nulbemesting wordt niet terug op tafel gebracht
- De landbouw- en natuurorganisaties zouden met 3 ministers aan tafel en een aantal reeds vastgelegde inhoudelijke items moeten ‘onderhandelen’
- Van het garanderen van de effectiviteit is geen sprake: men wil een eventueel akkoord sowieso doorvoeren.
- Juridische risico’s:
- Het mestactieplan dient effectief genoeg te zijn om de Kaderrichtlijn Water te kunnen halen voor wat het aandeel van landbouw betreft. Gevolgen van de Kaderrichtlijn Water niet halen staan reeds opgesomd.
- Voor het mestactieplan 6, wat nog steeds loopt, kreeg de Vlaamse overheid afgelopen juni een veroordeling van de Brusselse rechtbank in eerste aanleg die vroeg om gepaste effectieve maatregelen tegen januari 2024. De Europese Nitraatrichtlijn legt immers op dat een dergelijk plan elke 2 jaar moet bijgestuurd worden indien de resultaten niet voldoende verbeteren. Hieraan is niet voldaan dus de Vlaamse overheid riskeert opnieuw gedagvaard te worden en ditmaal dwangsommen opgelegd te krijgen.
- Voor het mestactieplan 6, stuurde inmiddels ook de Europese Commissie zowel een ingebrekestelling (feb 2023) als een Met redenen omkleed advies (sep 2023) aan de Vlaamse overheid: de laatste stap voor een veroordeling voor het Europees Hof van Justitie. Er moet dus dringend een voldoende effectief MAP7 komen om dit te vermijden. Spreekt men een zwak MAP af dan strooit men zowel boer als maatschappij juridisch zand in de ogen.
- Opnieuw OMAP overleg
Stikstofproblematiek
- Voorzien in de onderhandeling:
- De Vlaamse regering zou onmiddellijk de werkzaamheden opstarten om van een depositie- naar een emissiemodel te gaan.
- De Vlaamse regering zou onmiddellijk in overleg gaan met de Europese Commissie en eist dat er intussen ‘geen onomkeerbare maatregelen’ gebeuren
- Geen extra maatregelen in het Turnhouts Vennengebied bijvoorbeeld
- Geen toewijzing van natuurdoelen in de speciale beschermingszones
- Juridische risico’s:
- Het Vlaams beleid blijft juridisch aanvechtbaar, in de mate dat dat nu nog niet het geval is, bij verdere degradatie van de te beschermen habitats en niet voldoen aan de Habitatrichtlijn. Slechts 3 van 44 habitats zijn gunstig en de deadline is 2050- dat gebrek aan evolutie is aan te vechten. Verdere degradatie is aannemelijk als men nu van nul start, maatregelen zou bevriezen en opnieuw jaren onderhandelt.
- De vergunningverlening komt op losse schroeven: bij vernietiging van het stikstofdecreet gaan we naar individuele ‘passende’ beoordelingen van de impact op beschermde natuur per inrichting, met de onmogelijkheid om op ‘krediet’ vergunningen te verlenen.
- Het stikstofdecreet versnelt de toewijzing van doelen, voor meer rechtszekerheid. Dit wordt nu on hold gezet, wat gelijkstaat aan langere onzekerheid.
Vermindering van administratieve lasten
- Voorzien in de onderhandeling:
- Schuiven met bepaalde data in het mestdecreet.
- Boetes versoepelen in het mestdecreet
- Juridische risico’s:
- Niet voldoen aan zowel de eisen van de Brusselse Rechtbank in eerste aanleg die de Vlaamse Overheid al veroordeelde, zie boven bij Toegang tot water en MAP7.
- Niet voldoen aan de Nitraatrichtlijn en de Kaderrichtlijn water met risico’s op veroordelingen, boetes en een stop op de vergunningverlening
Nood aan een meer rechtszeker kader:
- Voorzien in de onderhandeling:
- Wetenschappelijk Comité Veehouderij sterker bezetten en de doorlooptijd van erkenning van nieuwe innovatieve veelal stikstofreducerende technieken verkorten
- Juridische risico’s:
- Lock-ins voor landbouwers als men zwaar investeert in juridisch aanvechtbare want onvoldoende effectieve technieken: het onderzoek naar de effectiviteit moet dus langdurig en grondig gebeuren.
- Andere langetermijnideeën
- Voorzien in de onderhandeling:
- Streven naar een maximaal agrarisch gebied tot 750.000 ha te herbevestigen behalve wanneer het SBZ betreft.
- Juridische risico’s:
- Ook de taakstelling voor natuur (bijvoorbeeld VEN) ligt vast in Vlaams beleid. Als slechts eenzijdig een functie wordt herbevestigd en de andere taakstelling wordt verwaarloosd, blijft het beleid aanvechtbaar.
- Voorzien in de onderhandeling: