Na recente onthullingen door de krant De Standaard over de PFAS-vervuilingen staat de problematiek op de politieke agenda. Samen met een aantal milieubewegingen kaartten we aan dat de verontreinigde grond overal in Vlaanderen terecht zou kunnen komen, nu de graafwerken voor de Oosterweelverbinding gestart zijn. Bouwheer Lantis gaf intussen aan voorzorgsmaatregelen te nemen. Maar daarmee is het probleem met PFAS nog niet van de baan. Naast de huidige problematiek moeten we het dringend hebben over de historische vervuiling én over hoe we in de toekomst omgaan met giftige, chemische bestanddelen.
Wat is het probleem?
Concreet gaat het om PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen), zwaar vervuilende en giftige chemische stoffen die voortkomen uit het fluorideringsproces. Dat gebeurt al sinds de jaren 70 in de fabriek van 3M in Zwijndrecht.
PFAS worden door de mens gemaakt en komen niet van nature in het milieu voor. Ze worden onder meer voor anti-aanbaklagen bij bepaalde pannen gebruikt, gezien hun waterafstotende, vetafstotende kwaliteiten, maar vooral ook omdat ze quasi onverwoestbaar zijn. Ze worden daarom ook wel de “forever chemicals” genoemd, simpelweg omdat ze niet vergaan. Als ze in het lichaam van mens en dier belanden, blijven veel van deze stoffen er ook heel lang zitten, met allerlei negatieve gevolgen voor de gezondheid.
3M kreeg de toestemming van de vergunningverlenende overheid om deze toxische stoffen te lozen in de Schelde. De gebruikte lozingsnormen zijn niet gebaseerd op de werkelijke milieu-impact, maar op de “hoogst-gemeten concentratie na zuivering”. Een vergunning op losse schroeven, geschreven op maat van 3M dus. Ook worden er via regen- en grondwater voortdurend PFAS vrijgegeven vanop het terrein van 3M. Door deze nalatige vergunningverlener en door het onderschatten van de PFAS-problematiek, kon dit chemisch goedje zich tot ver in en voorbij de Schelde verspreiden. Met ingrijpende gevolgen voor de natuur. Ook de gronden in het Natura 2000-gebied Blokkersdijk blijken zwaar vervuild. In diezelfde omgeving ligt ook het tracé van de geplande Oosterweel Scheldekruising, waarvoor midden in een zwaar vervuild gebied een tunnelmond voorzien is.
De hamvraag is of de vervuiler zal betalen.
Structurele oplossing noodzakelijk
Lantis gaf intussen aan voorzorgsmaatregelen te treffen en de “zwaar vervuilde” gronden binnen de werfzone te houden en deze met plastic folie te verpakken en boven de grondwaterstand te houden. Lantis deelt ook onze bezorgdheid dat PFAS met grootste zorg moeten aangepakt worden. We kunnen het ons niet permitteren dit chemisch goedje nog verder te verspreiden. Grondverplaatsingen zijn dan ook uit den boze.
In de commissie Leefmilieu van vorige week stelde minister Demir dat de herziening van het beschrijvend bodemonderzoek van de 3M-site in uitvoering is. Dat is een belangrijke eerste stap.
Toch moet het PFAS-probleem in een veel groter plaatje bekeken worden. In het kader van grondwerken moeten we op zijn minst gaan naar strengere normen, die rekening gehouden met milieu en gezondheid. Niet enkel technische haalbaarheid mag als criterium worden genomen. De vraag luidt bovendien of deze gronden saneerbaar zijn. Indien niet betekent dit voor de Oosterweel alleen al miljoenen kubieke meters grond die als afval beschouwd moeten worden.
Hoe voorkomen we dat de PFAS zich verder verspreiden en hoe gaan we om met de productie van deze en gelijkaardige nog te produceren chemische stoffen in de toekomst?
Europa maakt alvast werk van strengere wetgeving op vlak van giftige, gevaarlijke chemische stoffen. In het kader van de EU-strategie voor duurzame chemische stoffen binnen de Europese Green Deal gaat men bijvoorbeeld voor de uitfasering van de PFAS in consumentenartikelen. Of dat voldoende is, is nog maar de vraag. In een volledig circulaire economie wordt er zo min mogelijk gebruik gemaakt van schadelijke stoffen in (hergebruikte) materialen.
Tot slot rest de vraag wie hiervoor verantwoordelijk is. Kneep de vergunningverlenende overheid een oogje dicht voor de lozingsnormen van 3M? Verzaakte men aan het voorzorgsprincipe en negeerde men de potentiële milieu- en gezondheidsimpact die de PFAS met zich konden meebrengen? Gaat de vervuiler instaan voor de (sanerings)kosten en maatschappelijke schade? Wij vragen de Vlaamse Regering om met uiterste zorg de historische PFAS-vervuilingen aanpakken. Zowel naar sanering, regelgeving en normering toe.
