Fost Plus heeft geen mandaat van de industrie en geen hefboom van de overheid om van hergebruik werk te maken. We hebben een transparante, democratische Uitgebreide Producenten-verantwoordelijkheid nodig die afval en grondstoffengebruik wél vermindert.
Ondanks de hoge recyclagecijfers die we in België halen, groeit de berg verpakkingsafval die niet gerecycleerd wordt gestaag door. We naderen 400.000 ton per jaar. De nieuwe erkenning die recyclageregisseur Fost Plus vorige maand kreeg, zal hier geen verandering in brengen. Wij doen 3 suggesties voor een betere invulling van de Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid.
Als je al weet wat Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid betekent en ook al weet wat Fost Plus is, spring dan over de komende twee alinea heen.
Uitgebreide Producentenwat?
“Uitgebreide Producentenverantwoordelijkheid” (UPV) is in de eerste plaats een filosofie: producenten moeten verantwoordelijkheid nemen voor de volledige levenscyclus van hun producten. Overheden zetten deze filosofie in als beleidsinstrument, maar vaak in de vernauwde interpretatie van: “producenten moeten betalen voor de inzameling en verwerking van hun afval.” Dat is nu net niet hetzelfde. Binnenkort komt er wellicht ook een UPV voor luiers, textiel en meubels. Met de lessen uit dit artikel kunnen we daar goede fundamenten voor zetten.
Wat is Fost Plus?
Fost Plus is de kristallisatie van de UPV voor huishoudelijk verpakkingsafval. Sinds 1994 financiert het met geld van de verpakkingsproducenten de inzameling, sortering en recycling van huishoudelijk verpakkingsafval. Fost Plus wordt beheerd door de verpakkingsindustrie en moet om de 5 jaar aan de gewestelijke overheden erkenning aanvragen om te opereren.
Les 1: minder afval en minder grondstoffenverbruik als basis
Al 30 jaar ligt de focus van Fost Plus op meer en betere recyclage. Maar dat zet niet veel zoden aan de dijk. Omdat de lineaire economie sneller groeit dan de circulaire economie, gebruikt de verpakkingsindustrie ondanks deze recyclage jaar na jaar meer grondstoffen en zitten we jaar na jaar met meer afval.
De nieuwste erkenning maakt melding van hergebruik en vermindering, wat een mooie stap vooruit is. Maar de ambitie mankeert, evenals de bindende doelen.
Het zou voor zich moeten spreken dat een UPV focust op het verminderen van afval, het stimuleren van hergebruik en het optimaliseren van recycleren, in die volgorde.
Les 2: Participatie en transparantie
Fost Plus laat weinig los over de achtergrond van haar bestuurders, maar wel is geweten dat de verpakkings- en retailindustrie flink vertegenwoordigd is. Even duidelijk is dat Fost Plus handelt in het belang van de verpakkingsindustrie. Kan het ooit in staat zijn om de teneur van take-make-waste in deze industriën om te buigen naar een van zo weinig mogelijk en enkel herbruikbare verpakkingen? In de erkenningsaanvraag die Fost Plus indiende, gaf deze zelf alvast aan van niet. Een samenvatting van hun relaas: wij kunnen proberen onze leden te sensibiliseren over hergebruik, maar wij kunnen niet ingrijpen in hun plannen.
En dat klopt. Fost Plus heeft geen mandaat van de industrie en geen hefboom van de overheid om hier werk van te maken. Maar dat betekent niet dat we het dan maar bij recyclage moeten laten. Dat betekent dat we een uitvoering van de UPV nodig hebben die wél in staat afval en grondstoffengebruik te verminderen. Een waarbij de verpakkingsindustrie slechts één van de zitjes aan tafel heeft. Waarbij we op een transparante manier, als maatschappij, de vinger aan de pols kunnen houden.
Les 3: Overheden proactief aan zet
Momenteel is Fost Plus de initiatiefnemer bij het aanvragen van een erkenning. Het gaat als volgt: Fost Plus maakt een voorstel, dat dan door de drie gewestelijke overheden wordt behandeld en onderhandeld. Dit maakt dat Fost Plus de krijtlijnen voor visie en langetermijnstrategie uittekent.
Een voorbeeld? In 2017 stelde Fost Plus voor om de blauwe zak uit te breiden en hier investeringen voor te maken. Nu poneert Fost Plus dat een systeem van klassiek statiegeld niet mogelijk is, omdat dan de investeringen in het uitbreiden van de blauwe zak verloren zijn. Maar wisten we niet in 2017 al dat we statiegeld moesten invoeren? Hebben de overheden voldoende nagedacht over de gevolgen van de voorstellen van Fost Plus?
Dat kan beter. De overheden moeten zelf proactief een visie en strategie uitwerken, in een participatief en transparant proces. Ze kunnen deze opdracht dan periodiek tenderen en aan de beste speler toewijzen, wat niet noodzakelijk Fost Plus hoeft te zijn. Zo kunnen we de machtspositie van de verpakkingsindustrie doorbreken en het maatschappelijk belang voorop plaatsen.
Het momentum voor verandering is er, laat de middelen volgen
De komende jaren maken de gewestelijke overheden werk van de implementatie van een overkoepelend orgaan voor alle bestaande UPV’s in België. Er komen ook nieuwe UPV’s voor textiel, luiers en meubels. Wij roepen de overheden op om de focus te verleggen naar het verminderen van afval en grondstoffenverbruik, om participatief en transparant te werk te gaan en om voor voldoende capaciteit te zorgen om proactief de leiding te nemen.
