Europa geeft plankgas in de strijd tegen wegwerpplastic

Het is de Europese Commissie menens. In recordtempo stoomde een legertje Europese ambtenaren een wet klaar om plastics voor eenmalig gebruik terug te dringen. Het is een belangrijke mijlpaal, en zal de komende jaren een aardige springplank vormen voor verdere actie. Want er is nog ruimte voor verbetering, en een hoop obstakels te overwinnen.

Voorlopig sluitstuk

Het voorstel komt niet uit de lucht gevallen. Sinds januari kwam Europa op de proppen met achtereenvolgens een plastic strategie, een nieuwe verpakkingsrichtlijn met nieuwe recyclagedoelstellingen en het voornemen om een heffing op niet-gerecycleerd verpakkingsafval in te voeren.

Het wetsvoorstel rond plastics voor eenmalig gebruik is een concrete toepassing van die strategie, en het gevolg van jarenlange actie en bewustwording rond de schadelijke gevolgen van plastics in onze leefomgeving en onze zeeën en oceanen.

The Good

Het voorstel wil tien productcategorieën treffen. Zinloze producten zoals plastic wattenstaafjes en rietjes, roerstaafjes, ballonstokjes en borden en bestek worden verboden. Voor andere categorieën gelden andere regels, zoals in onderstaande afbeelding is samengevat.

Dat betekent dat voor tabak(filters), visnetten, natte doekjes en dergelijke meer een volledige producentenverantwoordelijkheid geldt. De producenten zullen met andere woorden de volledige kosten van inzameling, transport en verwerking, de opruimkosten in geval van zwerfvuil, en kosten voor sensibilisering op zich moeten nemen.

Daarnaast worden lidstaten gevraagd om ‘significante’ reducties te realiseren voor voedselverpakkingen en plastic bekers. Plastic flesjes krijgen een speciale behandeling. Daarvoor geldt een inzameldoelstelling van minstens 90% tegen 2025.

Die doelstelling realiseren, kan op twee manieren: ofwel via een rechtstreeks statiegeldsysteem, ofwel door een systeem van uitgebreide producentenverantwoordelijkheid. De ervaring in landen zoals Noorwegen leert dat in het geval van hoge inzameldoelstellingen, enkel een statiegeldsysteem in aanmerking komt. De Commissie weet dat dit een gevoelig thema is en laat de keuze, maar de facto zal dit op hetzelfde neerkomen.

The Bad

Het is een aardige lijst en we zijn tevreden dat er eindelijk krachtdadige actie komt. Toch is er nog ruimte voor verbetering. Het is nu aan de Europese parlementsleden en de Europese ministers om uit te maken wat die ‘significante vermindering’ voor bekers en voedselverpakkingen inhoudt.

De Commissie heeft gekozen om geen duidelijke doelstellingen te bepalen, maar stelt voor om dit zes jaar na de omzetting in nationale wetgeving te overwegen (tegen 2027 dus). Landen kunnen dan simpelweg beweren ‘significante stappen’ te hebben gezet, hoe klein die reductie ook is.

Dezelfde termijn geldt voor de herziening en uitbreiding van de lijst van producten. Het moet mogelijk zijn om die herziening al sneller door te voeren. Plastic vervuiling eindigt niet bij deze 10 categorieën, er zijn er best nog andere die voor deze aanpak in aanmerking komen.

The Ugly

Dit wetsvoorstel stemt tot nadenken in eigen land. Als we kijken naar de hoeveelheid op de markt gebrachte verpakkingen in België tussen 2009 en 2016, dan stellen we vast dat deze is gestegen tot meer dan 40.000 ton. Driekwart daarvan zijn kunststofverpakkingen.

Op acht jaar tijd is die hoeveelheid plastic verpakkingen met 15% toegenomen. Die toename is vooral te wijten aan allerlei plastics die niet in de PMD-zak mogen. Denk bijvoorbeeld aan allerlei folies, yoghurtpotjes en wegwerpverpakkingen.

Kijken we naar Europese cijfers over voedselverlies en plastic verpakkingsafval, dan zien we dat beide toegenomen zijn. Met andere woorden: de toename in plastic verpakkingen heeft het voedselverlies niet teruggedrongen. Dat is nochtans een veelgehoord argument om plastic te gebruiken.

Bovendien wordt het leeuwendeel van die plastics verbrand (althans hier bij ons), hetgeen in feite onaanvaardbaar is in een circulaire economie.

Hardnekkige obstakels

Gelet op die groei aan wegwerpverpakkingen en wegwerpplastics, staan we nog maar aan het begin om die trend te keren. We kampen met twee grote obstakels.

  1. Economisch: Plastic is nog steeds te goedkoop. De verleiding voor producenten om wegwerpplastic te gebruiken is simpelweg te groot. Heel wat externe kosten en schade aan de natuur worden niet meegerekend. We moeten alternatieven economisch rendabel maken en vervuiling duurder maken. Dat is de taak van het beleid, en het zeer terechte wetsvoorstel van de Europese Commissie is een stap in de goede richting.
  2. Maatschappelijk: Er is een toenemende focus op gemak en snelheid in onze voedselcultuur. Dat heeft een rechtstreeks verband met onze evoluerende levensstijl. Tegenwoordig duiken steeds meer eenoudergezinnen of tweeverdieners op, die nu eenmaal minder tijd hebben. Langs de andere kant is er meer consumptie buitenshuis via foodtrucks of broodjesbars, en in steden laten we maaltijden leveren door koeriers, of kopen we klaargemaakte maaltijden.

Toch zal een doortastend beleid oplossingen opleveren, zoals de Commissie deze week laat zien. Omdat producenten in heel Europa voor een (beperkt) gamma producten de volledige verantwoordelijkheid zullen dragen, nemen hun kosten toe. Een status quo is dan geen oplossing meer. Men zal actief op zoek moeten naar alternatieve materialen en systemen.

Voor drankenfabrikanten in eigen land, bijvoorbeeld, zal een statiegeldsysteem onvermijdelijk worden. Zij kunnen dit ook positief bekijken. Het zal hun imago verbeteren, ze kunnen hogere recyclagedoelstellingen bereiken, risico’s minimaliseren en een betere controle over hun grondstoffen krijgen.

De haalbaarheid en antwoorden op de vele vragen zijn al uitgebreid aan bod gekomen (zoals in onze lijst met veelgestelde vragen). Tijd om ervoor te gaan.

Plastics Statiegeld

Meer over Plastics, Statiegeld