De zomervakantie is voorbij. Ofwel lijd je nog aan vakantieblues, ofwel ben je vol frisse moed en met opgeladen batterijen gestart aan het najaar. Maar vooraleer we als milieubeweging vooruit kijken en starten met de najaarsplanning, grijpen we nog even terug naar 20 juli, de dag dat de Vlaamse Regering het zomerakkoord afsloot. Tijdens een marathonvergadering boog de regering zich over de betonstop, statiegeld, het luchtkwaliteitsplan en het Vlaams energie- en klimaatplan 2030. Over sommige maatregelen - zoals de slimme kilometerheffing - werd een akkoord op hoofdlijnen bereikt, voor andere - zoals de invoering van statiegeld - blijven we op onze (duurzame) honger zitten. Welke implicaties heeft het zomerakkoord voor de milieubeweging en hoe spelen we hier tijdens het najaar op in?
Wat staat er in het zomerakkoord? En waar schiet het tekort?
Het zomerakkoord bevat een reeks akkoorden in sleuteldossiers, gaande van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (beter bekend als de 'betonstop') tot het Vlaamse klimaat- en energieplan 2030, het luchtkwaliteitsplan, het decreet basisbereikbaarheid en het afvalplan. De plannen beloven veel, ook zaken waarvoor de milieu- en natuurbeweging al lang ijvert. Maar wat nog ontbreekt, zijn concrete uitvoeringsmaatregelen, middelen en mensen om die ideeën en voornemens waar te maken. Het succes van de plannen hangt dus af van wat de regering de komende maanden zal doen op het terrein, en van het regeerakkoord in 2019.
Energie en mobiliteit
Bond Beter Leefmilieu verwelkomt een aantal doelstellingen uit het akkoord, waaronder het verbod op het plaatsen van mazoutketels bij nieuwbouw of grondige renovatie en een stop op het aanleggen van gasnetten in nieuwbouwwijken. De groeiende consensus over de invoering van een slimme kilometerheffing op personenwagens is een stap in de goede richting om de broeikasgasemissies te doen dalen en de luchtkwaliteit te verbeteren. Weliswaar met de belangrijke kanttekening dat de concrete uitwerking en invoering wordt overgelaten aan de volgende Vlaamse Regering. Daarenboven kiest Vlaanderen ervoor om vanaf nu te streven naar de luchtkwaliteitsnormen van de Wereldgezondheidsorganisatie in plaats van de minder ambitieuze Europese normen. Op vlak van energie zijn ambitieuze doelstellingen voor zonne-energie geformuleerd, namelijk om het vermogen aan zonne-energie te laten stijgen naar 6,7 gigawatt in 2030. Maar op vlak van energie-efficiëntie en windenergie blijft Vlaanderen achter. De ambitie voor windenergie is zelfs verlaagd van 2,5 naar 2 gigawatt tegen 2030. Hierdoor is de kans klein dat we de Europese doelstellingen voor hernieuwbare energie zullen halen. Tegelijk heeft de regering opnieuw de deur wagenwijd opengezet voor schadelijke biobrandstoffen.
Ruimtelijke ordening
Wat betreft ruimtelijke ordening, verankerde de langetermijnvisie enkele goede principes: inzetten op kernversterking, ontharding stimuleren, open ruimte behouden, en hernieuwbare energie integreren in ruimtelijke uitvoeringsplannen. Wat ontbreekt is een operationeel actieplan, om deze visie voldoende snel te concretiseren en er genoeg middelen voor vrij te maken. Er is een nieuwe procedure voor woonuitbreiding waarbij lokale besturen de expliciete goedkeuring moeten krijgen van de Vlaamse overheid voor woonuitbreidingsgebieden. Ook komt er een speciaal sloop- en onthardingsfonds om de doelstelling van -20% verharding waar te maken. Daarnaast werd het principe van de ‘betonstop’ herbevestigd. Tegen 2025 mag in Vlaanderen per dag nog maar drie bijkomende hectaren grond worden bebouwd, in 2040 volgt dan de definitieve stop op de uitbreiding. Maar hoe de regering de betonstop stapsgewijs wil realiseren, is onduidelijk.
Circulaire economie en landbouw
Het zomerakkoord mist ambitie wat betreft het afvalplan, statiegeld en het afbouwen van de veestapel. Het afvalplan bevat heel wat maatregelen, gaande van een verbod op het gebruik van plastic (wegwerp)zakjes, het verplicht gebruik van herbruikbare bekers op evenementen en doelstellingen voor de industrie. Zo zou de verpakkingsindustrie tegen 2022 90% van alle drankverpakkingen moeten inzamelen en recycleren. Een zwakke doelstelling: volgens de rekenwijze van Fost Plus haalt ze die doelstelling vandaag al. De eerstkomende jaren worden er dus geen noemenswaardige extra inspanningen gevraagd van de verpakkingsindustrie. Bovendien komt statiegeld er (voorlopig) niet, ondanks de brede statiegeldalliantie van Vlaamse steden, gemeenten en provincies, organisaties en bedrijven die pleit voor een invoering van statiegeld op blikjes en plastic flesjes. Er is afgesproken dat er eerst enkele proefprojecten met een soort beloningssysteem komen. En als de industrie haar doelstelling niet zou halen, komen er boetes en een mogelijk veralgemeende invoering na een evaluatie, die overigens maar zou plaatsvinden in 2023. Met andere woorden: doortastende, ambitieuze maatregelen om zwerfvuil tegen te gaan, blijven uit.
Tot slot vormt de afbouw van de intensieve veestapel geen essentieel onderdeel van het luchtkwaliteit- en het klimaatplan, hoewel methaan en ammoniak wel belangrijke gevolgen hebben voor onze gezondheid en voor de uitstoot van broeikasgassen.
Conclusie: de principes zijn duidelijk, de uitvoering allesbehalve
De voornemens die de Vlaamse Regering voorop stelt om de omslag te maken naar een duurzame, hernieuwbare, circulaire samenleving en economie, komen sterker dan voorheen naar voor. Er bestaat politieke eensgezindheid, en de richting die het toekomstige milieubeleid uit moet, is relatief duidelijk. Maar hoe Vlaanderen deze visie daadwerkelijk zal omzetten in de praktijk, blijft koffiedik kijken. De huidige regering laat het over aan de volgende om dergelijke maatregelen uit te voeren en voldoende middelen te voorzien.
Blik vooruit
Dit zomerakkoord geeft ons een goede reden om van de vakantieblues af te geraken. Binnen Bond Beter Leefmilieu zijn we dit najaar ijverig gestart met het schrijven van een hele resem beleidsadviezen en met het zoeken naar consensus (binnen én buiten de milieusector) over verschillende knelpunten van het zomerakkoord. Met onze opgeladen batterijen gaan we hierover in gesprek met beleidsmakers. Via gezamenlijke publieke campagnes hopen we dat onze milieuthema’s dit najaar een duidelijke plaats krijgen, o.a. naar aanloop van de lokale verkiezingen. Dus, werk aan de winkel en bye bye vakantieblues!
Wil je meer weten over de standpunten van de milieubeweging inzake Vlaams beleid? Neem dan een kijkje in ons memorandum voor de Vlaamse verkiezingen 2019.
Heb je vragen over een specifiek onderdeel van het zomerakkoord? Mail dan naar chiara.lorre [at] bblv.be (chiara[dot]lorre[at]bblv[dot]be)